ՀԱՆՃԱՐԵՂԸ ՝ ԱՐԱՄ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ.

Աշխահի բեմերը գրաված կոմպոզիտորը հայկական ոգու հենքի վրա ստեղծեց համամարդկային գոհարներ, որոնցով պարտադրեց չափանիշ, երաժշտական մեղեդու միջոցով փոխանցեց հայկական ոգին ու տաղանդի ողջ ուժով հայ երգարվեստը խոյացրեց դեպի վեր՝ հավերժության ևս մեկ դուռ բացելով եկող սերունդների առջև։

Նա ժառանգորդն էր անցյալի հայ երաժշտարվեստի, բայցև իր անհատականությամբ, բացառիկ օժտվածությամբ, ստեղծեց նորը, դառնալու՝ իր ժամանակի խոսուն վկան։ Մենք աշխարհին ներկայանում ենք նաև Արամ Խաչատրյանով և հպարտանում մեր հոգևոր հարստությամբ»։

Արամ Խաչատրյանը (հունիս 6, 1903 – մայիս 1, 1978) հանրահայտ հայ կոմպոզիտոր, ժողովրդական ազգային արտիստ նախկին ԽՍՀՄ-ում, ռուսական կոմպոզիցիայի դպրոցի և հայ դասական երաժշտության վառ ներկայացուցիչ, ով ճանաչված է որպես համաշխարհային դասական։

Նա ծնվել է Քոջորիում (Թիֆլիսի մոտակայքում) 1903 թվականի հունիսի 6-ին, գիրք կազմող Եղյա Խաչատրյանի ընտանիքում։ 1913 թվականին նա ընդունվում է Թիֆլիսի «Կոմերցիայի դպրոց»-ը, բայց նախընտրում է երաժշտությունը։ Որոշ ժամանակ ինքնուրույն սովորելով նվագել փողային գործիքներով, նա ընդունվում է մի փողային նվագախումբ։

1915 թվականին (հայկական ցեղասպանության տարեթվին) երիտասարդ Արամ Խաչատրյանի ահաբեկված ընտանիքը, թողնելով ամբողջ իր ունեցվածքը գաղթում է Եկատերինոգրադ (Կրասնոդար), Խաչատրյանի մեծ եղբոր մոտ։ Բարեբախտաբար թուրքական զորքերը չեն ներխուժում Թիֆլիս և Խաչատրյանի ընտանիքը վերադառնում է տուն։

1921 թվականին Արամ Խաչատրյանի եղբայր Սուրենը տանում է Արամին Մոսկվա, որտեղ Արամը ընդունվում է «Գնեսինի Երաժշտական Քոլեջ»-ը։ Այդ ամենից առաջ Արամը նույնիսկ նոտաները չգիտեր։

Շատ շուտով նա բացահայտում է իր կոմպոզիտորական տաղանդը և 1925 թվականին Գնեսինը առաջարկում է Արամին կոմպոզիտորական վարպետության դասերի հաճախել։ 1929 թվականին Արամը ընդունվում է Մոսկվայի Կոնսերվատորիան, որտեղ նա ուսանում է հայտնի ռուս կոմպոզիտոր և ուսուցիչ Մյասկովսկու մոտ։ Արամը ավարտում է կոնսերվատորիան փայլուն գնահատականներով և իր առաջին խոշոր աշխատանքը՝ «Առաջին սիմֆոնիան»։ Այս ժամանակահատվածում նա գրում է նաև երաժշտություն թատրոնի համար, մեծ առումով «Վալենսիական այրի» շարքը և «Դիմակահանդես»-ը, և իր ավարտական տարիների ընթացքում՝ «Դաշնամուրի և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար» համերգը։

1939 թվականին Խաչատրյանը գրում է իր առաջին բալետը, որն ի սկզբանե կոչում է «Ուրախություն», հետագայում այն վերանայվում և վերանվանվում է«Գայանե»։

1936-1947 թվականները ամենաբերքառատն էին Խաչատրյանի կյանքում։ Նա գրում է երաժշտություն դրամատիկ ներկայացումների և ֆիլմերի համար, երգեր, եկեղեցական երաժշտություն և սիրված «Ջութակի համերգ»-ը, 1946 թվականին՝ «Երկրորդ սիմֆոնիան», 1943 թվականին՝ «Թավջութակի և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար» համերգը, 1946 թվականին՝ «Երրորդ սիմֆոնիան» և 1947 թվականին՝ իր «Պոետիկ սիմֆոնիան»։

1940-ականներին նա շրջում է ամբողջ Սովետական Միությունը՝ Լենինգրադ (Սանկտ Պետերբուրգ), Կիև, Երևան, Թբիլիսի, Սոչի, Խարկով։ 1950 թվականին նա մեկնում է Հռոմ, որը դառնում է նրա համաշխարհային շրջագայության առաջին քաղաքը։ Առաջիկա տարիներին շրջագայում է 42 երկիր` բոլոր մայրցամաքներում։ Իր շրջագայությունների ընթացքում նա հանդիպում է բազմաթիվ հանրահայտ մշակույթի գործիչների՝ Սիբելիուս, Հեմինգուեյ, Չապլին,Դալի։

50-ականներին Խաչատրյանը սկսում է իր ուսուցչական գործունէությունը Գնեսինի ինստիտուտում և Մոսկվայի կոնսերվատորիայում։

1956 թվականի Դեկտեմբերի 27-ին Խաչատրյանի հայտնի «Սպարտակ»-ը բեմադրվում է Կիրովի բեմում։ Խաչատրյանի 70-ամյակը պաշտոնապես նշվել է և Մոսկվայում և Երևանում։ Արամ Խաչատրյանը մահացել է 1978 թվականի մայիսի 1-ին և թաղված է «Երևանի` Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոնում» հայ այլ մեծերի կողքին՝ Կոմիտասի, Իսահակյանի, Սարյանի։

Այժմ Արամ Խաչատրյանի անունով է կոչվում օպերայի և բալետի թատրոնը:

Զվարճալի ու հետաքրքիր դեպքերը՝ մեծագույն կոմպոզիտոր Խաչատրյանի կյանքից

Խաչատրյանն ու էքսցենտրիկ Դալինս

Արամ Խաչատրյանի և Սալվադոր Դալիի հանդիպումը տեղի է ունեցել Իսպանիայում: Դալին իմանում է, որ կոմպոզիտորը հյուրախաղերով գտնվում է իր քաղաքում և հրավիրում է Խաչատրյանին իր առանձնատուն: Վերջինս ընդունում է հրավերը, իսկ Դալին Խաչատրյանին ընդունելու համար Ամերիկայից հատուկ ժամանում է Իսպանիա: Խնդիրն այն էր, որ Դալին հայտնի էր իր էքսցենտրիկությամբ և արտասովոր վարքով: Դալին Դալին չէր լինի, եթե այդ հանդիպումն առանձնահատուկ չլիներ:

Նա մի քանի ժամ սպասեցնել է տալիս Խաչատրյանին իր հյուրասրահում: Կոմպոզիտորն արդեն պատրաստվում է հեռանալ, երբ ժամացույցն ազդարարում է ժամը 16:00-ն, վերջին զարկի հետ մեկտեղ, թաքնված բարձրախոսներից խլացուցիչ զրնգոցով լսվում է «Սուսերով պարը»: Դուռը բացվում է, ու ներս է խուժում մերկ Դալին՝ հատակի փայտին հեծնած, գլխից վերև էլ սուսերը թափահարելով: Նա մի քանի պտույտներ է կատարում Խաչատրյասնի շուրջ ու նորից անհետանում, որտեղից հայտնվել էր…

Սանդղամուտքի մոտ Խաչատրյանին հանձնեցին Դալիի շքեղ ալբոմը` հեղինակի մակագրությամբ` որպես անմոռանալի հանդիպման հուշանվեր: Այս պատմության մեկ այլ տարբերակով՝ հաջորդ օրը Դալին հանդիպել է Ա. Խաչատրյանին, ներողություն խնդրել և նրան նվիրել իր մանրանկարների ալբոմը, որը արժեր մի քանի միլիոն դոլլար:

«Սպարտակ» բալետի կրճատումը

Երևանում բեմադրվում էր «Սպարտակ» բալետը: Նվագախումբը ղեկավարում էր Յա. Ոսկանյանը: Սակայն, առաջին գործողության կեսից Խաչատրյանն անսպասելիորեն վեր կացավ և լքեց դահլիճը: Գործողությունն ավարտվեց, իսկ կոմպոզիտորը դեռևս չկար: Որոշ ժամանակ անց նրան գտան դրսում՝ օպերային թատրոնից ոչ հեռու:

«Եթե ես մնայի, ապա սարսափելի աղմուկ կբարձրացնեի», — սրտանց ասաց Խաչատրյանը: «Իսկ ինչ էր պատահել, չէ՞ որ հիանալի էր բեմադրությունը, նվագախումբը…» հարցին կոմպոզիտորը պատասխանեց. «Նրանք իմ երաժշտությունից կրճատեցին 4 ամբողջ տակտ»:

Չնայած ունկնդիրները խաչատրյանական երաժշտության փոքրիկ հատվածի «կորուստը» չէին էլ նկատել, այնուամենայնիվ նշված փաստը խիստ զայրացրել էր հեղինակին, որը շատ կարգապահ երաժիշտ էր և չափազանց պահանջկոտ էր կատարողների հանդեպ:

Խաչատրյանն ու Լյադոն

Խաչատրյանը կենդանիներ շատ էր սիրում: Գերմանիայում նրան արքայական պուդել են նվիրում, կոմպոզիտորը նրա անունը դնում է Լյադո (ըստ լյա և դո նոտաների): Կոմպոզիտորը միշտ զբոսնում էր Լյադոյի հետ, կերակրում, խաղում նրա հետ: Շան հանդեպ տածած սիրո մասին է վկայում Խաչատրյանի «Լյադոն լուրջ հիվանդացել է» պիեսը` նվիրված շանը:

Խաչատրյանն ու նոտաները

Չնայած Ա. Խաչատրյանի երաժշտական ընդունակություններն ի հայտ են եկել վաղ հասակում, այնուհանդերձ նոտաները նա սովորել է 19 տարեկանում:

Խաչատրյանն ու կանանց ձայնը

Գարնանը 1943-ին Իոսիֆ Ստալինը որոշել է, որ ժամանակն է փոխել պետական օրհներգը: Նա հավաքել է 160 երաժիշտի, որոնց թվում էին նաև Շոստակովիչը, Պրոկոֆևը, Խաչատուրյանը և Ալեքսանդրովը: Ժյուրին 14 ստեղծագործություն է ընտրել և կազմակերպել է դրանց ունկնդրումը Մեծ թատրոնում: Լսելով հավանական օրհներգերը՝ Ստալինը հարց է ուղղել.

— Ընկեր Խաչատուրյան, ինչ եք կարծում՝ ի՞նչ պետք է անել, որպեսզի երաժշտության որակն էլ ավելի լավը դառնա:

— Ինձ թվում է, որ լավ կլիներ, եթե երգչախմբում նաև կանայք երգեին, — ասաց Խաչատրյանը: — Կանայք պետք չեն, — արձագանքեց Ստալինը:

Խարատրյանն ու նոտաների թուղթը

Մի սկսնակ կոմպոզիտոր, դիմելով հանճարեղ Արամ Խաչատրյանին, խնդրում է գնահատել իր ստեղծագործությունը: Արամ Իլյիչն ուշադիր զննում է, օրորում գլուխը, շոյում մազերը և բարեհամբույր տոնով հարցնում է.

– Իսկ որտեղի՞ց եք գնել նոտաների այսպիսի լավ թուղթ:

 

Մեծերը մեծ հայերի մասին 

Արամ Խաչատրյան

«Երբ խորհում ես Խաչատրյանի մշակութային մեծության շուրջ, հասկանում ես, որ արմատները նրա նկարչական տաղանդի,ազգային պատկանելության, նորարարական մտքի և միևնույն ժամանակ դասական ավանդույթներին հավատարիմ մնալու յուրահատուկ համադրության մեջ են»:
Ռուս կոմպոզիտոր, դաշնակահար Դմիտրի Շոստակովիչ

«Խաչատրյանը երևան բերեց էներգիայով, խառնվածքով, հզորությամբ, ռիթմերի բազմազանությամբ, գույների առատությամբ լի նոր հնչյուններ, որոնք բնորոշ էին իր տաղանդին: Երաժշտության մեջ նա պահպանել է հարավի ամբողջ ջերմությունը: Խաչատրյանի գործերը զարմանալիորեն բալետային են և շուտ են մերվում պարին: Դրանք կայծակնային արագությամբ նորանոր պլաստիկ շարժումներ ու կերպարներ են ստեղծում, հուշում ու ներշնչում: Նման ձիրք քչերն ունեն, ոչ բոլորն են կարողանում այսպես կոչված պլաստիկ երաժշտություն ստեղծել»:
Բելետմեյստեր և պարուսույց Յուրի Գրիգարովիչ

«Արտասահմանում մեծ ճանաչման համար պարտական եմ Արամ Խաչատրյանին ու նրա ջութակի կոնցերտին: Այդ ստեղծագործությամբ ինձ ջերմ ու գրկաբաց ընդունում էին անգամ այնտեղ, որտեղ նախկինում բախտ չէի ունեցել ելույթ ունենալ»:
Համաշխարհային ջութակահար Դավիթ Օսյտրախ

«Արամ Խաչատրյանի երաժշտությունն անմահ է: Դրանում հայ ժողովրդի ոգին է՝ պայքարի և հաղթանակի ոգին»:
Էռնեստո Չե Գևարա

Թողնել պատասխան

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով