«Չլիներ ծովը, երկնքի պատկերը երկրի վրա չէր լինի, չլիներ քո պոեզիան՝ շատ խավար կլիներ մեր երկիրը»,-
Սիլվա Կապուտիկյանի մասին ասել է Ավետիք Իսահակյանը:
Բանաստեղծուհի, հասարակական գործիչ, հրապարակախոս, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, ԽՍՀՄ Պետական մրցանակների դափնեկիր, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Սիլվա Կապուտիկյանի
պոեզիային բնորոշ են ազգային նկարագրի շեշտվածությունն ու քաղաքացիական խիզախությունը:
Սիլվա Կապուտիկյանը 1941 թ-ին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանը, 1950 թ-ին՝ Մոսկվայի Մաքսիմ Գորկու անվան գրականության ինստիտուտի բարձրագույն դասընթացները: Վաղ տարիքից տպագրել է բանաստեղծություններ «Կանչ» թերթում: 1944 թ-ին հրատարակել է «Երկու զրույց», 1945 թ-ին՝ «Օրերի հետ» բանաստեղծությունների ժողովածուները: Նրա պոեզիայի գլխավոր թեմաներն են հայրենիքը և սերը: «Զանգվի ափին» (1947 թ.), «Այս իմ երկիրն է» (1949 թ.), «Իմ հարազատները» (1951 թ.), «Սրտաբաց զրույց» (1955 թ.), «Բարի երթ» (1957 թ.), «Դեպի խորքը լեռան» (1972 թ.) ժողովածուներում, «Մտորումներ ճանապարհի կեսին» (1961 թ.) պոեմում անդրադարձել է հայ ժողովրդի սխրանքներով ու ողբերգություններով լի ճակատագրին, մտորել նրա ներկայի ու գալիքի մասին: Կապուտիկյանի և՜ պոեզիայում, և՜ հրապարակախոսական գործերում Հայաստանը հայ ժողովրդի հարատևող գոյության խորհրդանշանն է.
Կա հին մի հող, որ աշխարհում
Հայաստան են ասում:
Կապուտիկյանը հավատում էր հայ ժողովրդի հավերժությանը, նրա ներքին մեծ ուժին, ոգորումներին ու մաքառումներին: Հայաստան աշխարհը նա սիրել է ոչ «հանդարտ սիրով», այլ «ցավոտ ու ցավախառն, մե՜րթ խռովելով, մե՜րթ հաշտվելով».
Երկիր Հայաստան,
Դու դժվար իմ սեր, իմ սուրբ
կապ ու գիր:
Կապուտիկյանի սիրո քնարերգությունը, ծնվելով անձնական տառապանքից, ընդհանրանալով հասել է համամարդկային զգացմունքի մարմնավորման: Անկեղծությամբ շնչող նրա սիրային բանաստեղծություններում սիրո բերկրանքն ու տագնապն են, կարոտի կանչն ու հուսահատությունը, տառապանքն ու վիշտը («Հայնեական երգեր», 1966 թ., «Երգ երգոց», 1970 թ., «Լիլիթ», 1981 թ., «Ձմեռ է գալիս», 1983 թ.):
Կապուտիկյանը խորապես մտահոգվել է Սփյուռքի ճակատագրով, հայապահպանության խնդրով: 1962–63 թթ-ին և 1973 թ-ին այցելել է սփյուռքահայ գաղթավայրեր, գրել «Քարավանները դեռ քայլում են» (1964 թ.), «Խճանկար հոգու և քարտեզի գույներից» (1976 թ.), «Քարավանները հեռանում են» (1999 թ.), «Իմ կածանը աշխարհի ճանապարհներին» (2002 թ.) ուղեգրությունները, որտեղ անդրադարձել է սփյուռքահայի հոգսերով ու փորձություններով լի ճակատագրին: Նա հայությանն ուծացումից փրկելու միակ երաշխիքը համարել է Հայաստանը: Կապուտիկյանի ուղեգրությունները մեծապես նպաստել են սփյուռքահայության միասնությանը, ներքին հոգևոր կապերի պահպանմանն ու զարգացմանը:
Կապուտիկյանին մշտապես հուզել են ժամանակաշրջանի հրատապ ու կարևոր հարցերը: Հրապարակախոսական երկերում արտացոլել է արցախահայության ազատագրական պայքարը, հայ ժողովրդի ինքնորոշման ու անկախության խնդիրները («Իմ ժամանակը: Հրապարակագրություն և ուղեգրություն», 1979 թ., «Էջեր փակ գզրոցներից», 1997 թ., «Վերջին զանգը», 2006 թ.):
Կապուտիկյանը հրատարակել է նաև մանկական բանաստեղծություններ, որոնք ամփոփել է «Փոքրի՜կ Արա, ակա՜նջ արա» (1950 թ.), «Մեր Լալիկը, սիրունիկը» (1952 թ.), «Տանը, բակում, փողոցում» (1953 թ.), «Մի տարով էլ մեծացանք» (1958 թ.), «Ծաղկանոց» (1984 թ.), «Երկու քույրիկ, երկու ուլիկ» (1988 թ.) և այլ ժողովածուներում: Գրել է նաև դրամաներ՝ «Կռո՜ւնկ, ուստի կուգաս» (1961 թ.), «Եվ դո՞ւ, Բրուտո՜ս» (1976 թ.), թարգմանել ռուս բանաստեղծների ստեղծագործություններից: Նրա գործերից թարգմանել են բազմաթիվ լեզուներով:
Կապուտիկյանի անունով Երևանում կոչվել են դպրոց և փողոց, 2009 թ-ին բացվել է նրա տուն-թանգարանը:
Լսի՜ր, որդի՜ս, պատգամ
որպես,
Սիրող քո մոր խոսքը
սրտանց,
Այսօրվանից հանձնում
եմ քեզ
Հայոց լեզուն
հազարագանձ:
Սիլվա Կապուտիկյան
Զրույցներ.
Մի անգամ Սիլվա Կապուտիկյանի հետ հարցազրույցի ժամանակ թղթակիցը կատակով հարցնում է.
— Տիկին Սիլվա, ինչքան կցանկանայիք վաստակել, որ բավարարված լինեիք:
— Այնքան, որքան վաստակում եմ հարևաններիս կարծիքով:
Բանաստեղծություններ.
«Դու հեռացար..»
Բայց ես գիտեմ, ես գիտեմ,
Ուր էլ գնաս, ես քեզ հետ եմ, ես կգամ.
Քո հոգու մեջ ես այնքան շատ կամ արդեն,
Որ էլ այնտեղ ուրիշներին տեղ չկա…
Հազար աչքեր հուրհրան քո առաջին’
Ես կնայեմ աչքից ամեն աղջկա.
Ով էլ խոսի’քեզ հետ իմ ձայնը կգա
Իմ շշունջը կփարվի քո ականջին:
Էլեկտրավառ փողոցներով, երբ քայլես’
Իմ հայացքը քեզ կցոլա լամպից լամպ.
Ծառերի թավ թավիշները դիպչեն քեզ’
Հոգնած դեմքդ կշոյեն իմ քնքշությյամբ:
Տուն կգաս նորից, քո գրքերի մեջ սուզվես
Թղթերիդ մեջ ես կերևամ վերստին,
Ծխախոտի ծուխ կդառնամ քո շուրթին,
Լուսամուտից զեփյուռի հետ կգամ ներս:
Լուսամուտդ փակես’մրրիկ կլինեմ,
Հողմ կլինեմ ու կփշրեմ ապակիդ,
Ու սենյակդ ու աշխարհդ կխուժեմ,
Ու կխառնեմ թղթերդ, կյանքդ, հոգիդ…
«Արևի սերը»
Ասում են ճերմակ լուսինն էլ մի օր
Աղջիկ էր ջահել — վարսքով ոսկևոր
Աղջիկ էր ջահել ու սիրով անհուն
Սիրում եր հուրհեր Արև պատանուն
Բայց դե Արևի սիրտը բարձրագահ
Գերված էր սիրով Երկիր-աղջկա,
Երկիր-աղջկա, որ կյանք էր անշեջ
Որ հզոր հողի բույր ուներ իր մեջ…
Մռայլվեց լուսնի ճակատը լուսե
ՈՒ լույս մի գիշեր — արցունքը աչքին
Թողեց նա բյուրեղ դղյակն իր անգին
Եվ առած աստղանց զորքը անհամար,
Բռնեց տիեզերքի ճամփաներն անծայր
Որ գերի առնի Արև-սիրածին
ՈՒ խլի Երկրի գրկից հողածին…
…ՈՒ օրեր անցան, անցան տարիներ,
Ջահել լուսինը դարձավ ալեհեր,
Ոսկի մազերին ցուրտ ձմեռ իջավ
Դեմքը խորշոմեց, հայածքը շիջավ,
Բայծ մինչև օրս էլ անքուն ու աննինջ —
Առած աստղերի շքախումբը ջինջ —
Մերժված կնոջ խանդով մոլեգին —
Դեռ հետևում է նա արեգակին…
Եվ երբ հուսահատ նա այգեբացին —
Հավաքած աստղանց զորքերը կրկին —
Գնում է նորից սերն ին փնտրելու
Անամպ տիեզերքի ծայրերում հեռու, —
Ելնում է Արև-տղան ամրակամ
ՈՒ գրկում նորից Երկիր-աղջկան
Երկիր աղջկան, որ կյանք է անշեջ
Եվ հզոր հողի բույր ունի իր մեջ…
«Որոնում»
Ուզում էի դուրս չգալ այս իրիկուն,
Մնալ մենակ, մնալ իմ մեջ ու ինձ հետ.
Բայց ինքս ինձ նորի՛ց գտա փողոցում,
Նորի՛ց դրսում, նորի՛ց սիրող, նորի՜ց խենթ…
Քե՜զ եմ փնտրում: Թեև չկա՜ս, դու չկա՜ս,
Բայց դո՛ւ ես այս փողոցներով ինձ տանում.
Քեզնո՛վ է լի սիրտ ս, շուրջս ու ճամփաս,
Քեզնո՛վ է լի ամեն հայացք ու անուն:
Մայթին ընկած սլացիկ շուքը ծառի
Կիսալույսում ինձ քո ստվերն է թվում.
Բարձրահասակ մեկը գալիս է հեռվից՝
Ինձ թվում է, թե այդ դո՜ւ ես երևում:
Իմ ետևից քո ոտնաձայնն է ասես,
Ետ եմ դառնում՝ օտար դեմք է նայում ինձ.
Մեկը խոսեց, թվաց քո ձա՜յնն է անտես,
Թվաց դո՛ւ ես ելնում դեմի անկյունից…
Ու փնտրո՜ւմ եմ, ու փնտրո՜ւմ եմ, ու փնտրո՜ւմ,
Փողոցներով ելնում եմ վեր, իջնում ցած,
Ես խենթորեն խմբերի՜ն եմ խառնվում,
Ես կարոտից խեղդվո՜ւմ եմ խենթացած:
Ո՛ւր էլ լինես, ինչքան լինես դու հեռվում,
Հիմա իմ դեմ կհայտնվե՛ս դու սակայն.
Ում որ այսպես որոնո՜ւմ են աշխարհում,
Նա պիտի գա՛ անպայման:
«Սիրտ, մի՛ սպասիր»
Սիրտ, մի՛ սպասիր, իզուր մի՛ հուսա,
Իմ շրթունքները՝ սովոր ճշմարտին,
Զղջումի խոսքեր երբեք չեն շրշա
Ու ետ չեն կանչի նրան վերստին։
Այրվի՜ր ինքդ քեզ, ծխա՜ քո վերքով,
Ես հպարտ կապրեմ աշխարհի վրա…
Թող կուրծքս լցվի՜ բոց ու կրակով.
Միայն աչքերիս մեջ ծուխը չերևա.
«Ոչ մեր սիրելն էր նման սիրելու, Ոչ բաժանումը՝ բաժանում եղավ»
Ոչ մեր սիրելն էր նման սիրելու,
Ոչ բաժանումը՝ բաժանում եղավ.
Հազիվ լսելի մի երգ կար հեռու,
Աղմուկների մեջ ծնվեց ու մեռավ։
Լսափողերի մետաղյա խորքում
Խոնավ ձայներով սիրտ էր թրթռում.
Չորացրած ծաղիկ չմնա՜ց գրքում,
Նամակ չմնա՜ց դեղնած թղթերում։
Պողոտաների խռիվ մայթերին
Երկու զույգ ոտքեր քայլեցին տրտում,
Անցան, գնացին՝ չմտած մի տուն,
Ասֆալտի վրա հետքեր չթողին…
Ոչ մեր սիրելն էր նման սիրելու,
Ոչ բաժանումը՝ բաժանում եղավ.
Հազիվ լսելի մի ե՜րգ կար հեռու,
Աղմուկների մեջ ծնվեց ու մեռավ…
