Բարի հսկան ՝ Վիլյամ Սարոյան .
Այսօր ամերիկահայ գրող Վիլյամ Սարոյանի ծննդյան օրն է՝ 113-ամյակը:
Վիլյամ Սարոյանը ծնվել է Արևմտյան Հայաստանի Բիթլիս քաղաքից Ֆրեզնո գաղթած հայի ընտանիքում: Բոստոնի «Հայրենիք» շաբաթաթերթում 1933 թ. տպագրվել է նրա առաջին պատմվածքը՝ Սիրակ Գորյան ստորագրությամբ: Սարոյանի պատմվածքների անդրանիկ ժողովածուն՝ «Խիզախ պատանին թռչող ճոճաձողի վրան», լույս է տեսել 1934 թ. և ճանաչում բերել գրողին:
«Թեև գրում եմ անգլերեն և ծնունդով ամերիկացի եմ, բայց ես ինձ համարում եմ հայ գրող: Լեզուն, որով գրում եմ, անգլերենն է, միջավայրը, որ նկարագրում եմ, ամերիկյան է, իսկ ոգին, որ ինձ մղում է գրելու, հայկական է: Ուրեմն ես հայ գրող եմ և պատկանում եմ հայ գրողների ընտանիքին»,- ասել է Սարոյանը:
Ամուսինն ու կինն իրենց էշը հեծած լեռնային ճանապարհով գնում են Բիթլիս, երբ նրանց դիմաց մի կույր տղամարդ է հայտնվում: Նա շարժվում է խարխափելով: Ամուսինը կնոջը իջեցնում է էշից և կույրին նստեցնում իր կողքին: Կինը ոտքով է գնում, իսկ տղամարդիկ՝ էշ նստած: Հասնում են քաղաք: Ամուսինը դիմում է կույրին.
— Հասանք Բիթլիս, հիմա պետք է բաժանվենք, ցա՛ծ իջիր:
Բայց կույրը չի ուզում իջնել: Կույրը սկսում է գոռգոռալ: Մարդիկ են հավաքվում: Կույրն իր պատմությունն է պատմում նրանց և ասում, թե էշն իրենն է: Ամուսինը զգում է, որ մարդկանց համակրանքը ավելի շատ կույրի կողմն է, քան իր՝ ասում է կնոջը.
— Դու ճիշտ էիր, ես սխալ գործեցի, թող էշը նրան լինի, արի գնանք:
— Ճի՛շտ ես ասում, — պատասխանում է կինը, — գնացի՛նք:
Այս լսելով՝ կույրն անմիջապես բղավում է.
— Սկզբում ուզում էիր էշս գողանալ, հիմա էլ որոշել ես կնո՞ջս խլել, իսկ կինս ողջ-առողջ տղամարդ է տեսել և այլևս չի՞ ուզում կույր ամուսին ունենալ: Կինը վախից նվաղում է: Ամուսնու լեզուն կապ է ընկնում: Ամբոխը կույրին է հավատում: Չէ՞ որ կույր էր: Նրան խղճում էին, որովհետև չէր տեսնում: Կինը սկսում է լաց լինել: Ամուսինը հրաժարվում է առանց իր կնոջ հեռանալ: Գնում են դատավորի մոտ, կույրը բացատրում է, որ ինքն ու իր կինը իրենց էշով Բիթլիս էին գալիս, երբ էշը հանկարծ սկսում է համառել և այլևս առաջ չի շարժվում: Չգիտես որտեղից հայտնվում է այս տղամարդը, ով կարողանում է էշին հախից գալ և իրենց հետ քաղաք է գալիս, որտեղ նախ փորձում է էշին տիրանալ, ապա՝ իր կնոջը: Հետո ամուսինն է պատմում ճշմարտությունը՝ անչափ դառնացած և ինքն իրեն անիծելով, որ այդչափ բարի սիրտ ունի: Հետո կինն է պատմում ճշմարտությունն ու լաց է լինում: Դատավորը վճռում է, որ նրանց պատմածից անհնար է հասկանալ, թե ով է ստում՝ կարգադրում է նրանց առանձին սենյակներում փակել և ուշադիր հետևել: Հրամանն ի կատար է ածվում: Երբ կույրը զգում է, որ մենակ է, սկսում է ժպտալ: Հետո հորանջում է, մկաններն է ձգում, պարում է ու ինքն իրեն մտածում, որ ահա էշի տեր դարձավ, և եթե կնոջն էլ տիրանա, կյանքը նրանը կլինի: Ամուսինը կրկին ու կրկին անիծում է իր հիմարությունը, որ ցանկացել է օգնել կույրին: Կինն անվերջ լալիս է: Առավոտյան այս ամենի մասին զեկուցում են դատավորին: Նա կույրին բանտ է ուղարկում: Իսկ ամուսինն ու կինը իրենց էշի հետ հեռանում են:
Վիլյամ Սարոյան | Վեսլի Ջեքսոնի արկածները | համառոտ
1942 թ.: Վեսլի Ջեքսոնին՝ Սան Ֆրանցիսկոյի 18-ամյա բնակչին, զորակոչում են բանակ: Նա սիրում է «Վալենսիա» երգը, շատ է կարդում և խորհրդածում: Ծնողները բաժանվել են: Մայրը եղբոր՝ Վիրջիլի հետ մեկնել է հարազատների մոտ, իսկ թե որտեղ է հայրը, Վեսլին չգիտի: Վեսլին նամակ է գրում միսիս Ֆոուքսին՝ կիրակնօրյա դպրոցի ուսուցչուհուն, որտեղ նկարագրում է վերջին 9 տարիների իր կյանքը: Գալիս է պատասխան նամակ քահանայից, որը հաղորդում է ոչ միայն միսիս Ֆոուքսի մահվան, այլև Վեսլիի գրական տաղանդի մասին: Վեսլին գրում է վիպակ, որտեղ նկարագրում է բանակում իր հետ տեղի ունեցած ամեն բան:
Չի ուզում ծառայել բանակում: Իր ընկերոջ՝ Հարրի Կուկի հետ նա պատասխանում է լրագրողի հարցերին: Կուկը ազնվորեն ասում է լրագրողին, որ իրեն բանակում դուր չի գալիս: Վեսլին հարցազրույցին ներկա գնդապետին ասում է, որ Հարրին վշտացած է մոր ծանր հիվանդության պատճառով: Գնդապետը, որպեսզի բարի երևա, արձակուրդ է տալիս Կուկին և նրա հետ Ալասկա է ուղարկում նաև Վեսլիին:
Անցնում է 5 օր և դարձյալ սկսվում է բանակային առօրյան: Վեսլի Ջեքսոնին ուղարկում են ծառայությունը շարունակելու Նյու Յորքում: Գնացքով 2 շաբաթ տևող ուղևորությունը դեպի Նյու Յորք Վեսլիի կյանքի ամենահրաշալի իրադարձությունն է: Նյու Յորքում Սուրբ Ծննդյան տոներին նա թոքաբորբ է ունենում: Այստեղ ծանոթանում է մի կնոջ հետ: Սկսում են հանդիպել: Այդ կնոջ շնորհիվ բացահայտում է իր համար Բրամսի երաժշտությունը:
Անսպասելիորեն հայտնվում է հայրը՝ Ջեքսոն ավագը: Վեսլին պատմում է նրան իր կյանքի վերջին տարվա դեպքերը: Հայրը ողջունում է լավ աղջկա հետ ամուսնանալու և որդի ունենալու Վեսլիի որոշումը:
Վեսլին յուրացնում է գրամեքենան և շարում է իր սերժանտի նամակներն ու հաշվետվությունները: Հետո նրան ուղարկում են ծառայությունը շարունակելու Օհայոյում, ուր նրան ուղեկցում է հայրը: Այստեղ ծանոթանում է մի սցենարիստի հետ և նրա փոխարեն սցենար է գրում: Ինչպես միշտ անսպասելիորեն անհետանում է հայրը: Մի գիշեր Վեսլին հանդիպում է հաճելի մի կնոջ, ով երգում է իր սիրած «Վալենսիան»: Հետագայում այս կինը օգնում է Վեսլիին վերադառնալ Նյու Յորքի իր զորամասը:
Վեսլին կարդում է իր ստեղծագործություններից մեկը թերթում և չգիտի, ուզում է արդյոք գրող դառնալ: Նրան գործուղում են Անգլիա: Տեսնում է Լոնդոնի ռմբահարված թաղամասերը: Այստեղ ծանոթանում է իր երազանքների աղջկա՝ Ջիլ Մուրի հետ: Աղջիկը Գլոսթերից է: Փախել է տանից, որտեղ չի կարողանում յոլա գնալ մոր հետ: Հայրը մահացել է: Վեսլին և Ջիլն ամուսնանում են: Որոշ ժամանակ անց Վեսլին իմանում է, որ հայր է դառնալու: 1944 թ. նրան ուղարկում են Եվրոպա ռազմական գործողություններին մասնակցելու: Այստեղ նա գերի է ընկնում գերմանացիների մոտ: Ճամբարում նա սարսափելի և զարմանալի շատ բան է տեսնում:
Սեպտեմբերի մեկին իմանում է, որ ազատ է, քանի որ գերմանացիները փախել են: Չի գտնում իր ջոկատը, քանի որ հանձնարարությունը կատարելուց հետո այն վերադարձել է Լոնդոն: Երկար դեգերումներից հետո վերջապես կարողանում է վերադառնալ Լոնդոն:
Սարսափով տեսնում է, որ այն տունը, որտեղ ապրել է Ջիլի հետ, փլատակ է դարձել: Խնդրում է Աստծուն անել այնպես, որ Ջիլը ողջ մնացած լինի: Իմանում է, որ Ջիլը ողջ է և ապրում է հարազատների մոտ Գլոսթերում: Վեսլին ուղևորվում է Գլոսթեր և նրանք գտնում են իրար:
